Lelystad krijgt met het programma Preventie met Gezag geld van het Rijk om te voorkomen dat jongeren in de georganiseerde criminaliteit terechtkomen of verder afglijden. Reden voor Trouw Journalist Stefan Keukenkamp om zich onder te dompelen in de wijken van Lelystad Oost. Hij schreef er de serie Jeugdcriminaliteit in Lelystad over. Hij sprak met tientallen jongeren en hun ouders, agenten, rechercheurs, jongerenwerkers, ambtenaren en bewoners. Wij vroegen hem naar zijn ervaringen.

Waarom koos Trouw eigenlijk voor Lelystad en niet een van de andere gemeenten die ook meedoen met Preventie met Gezag?
‘Grote steden zoals Rotterdam-Zuid en Amsterdam-Zuidoost worden al zo vaak besproken. Over Lelystad wordt door de landelijke media weinig geschreven. Bovendien was er een praktische kant: Lelystad is goed bereikbaar vanuit mijn woonplaats Zwolle, waardoor ik snel ter plaatse kon zijn als er iets interessants gebeurde. Lelystad heeft ook een boeiende geschiedenis, veel jongeren en een diverse bevolkingssamenstelling. Het bood de mogelijkheid om zowel de positieve als uitdagende kanten van de stad te verkennen, met speciale aandacht voor problemen waar jongeren tegenaan lopen in bepaalde wijken in bepaalde wijken. Een aantrekkelijke keuze voor mijn journalistieke onderzoek.’

Hoe zag dat onderzoek eruit, hoe ging je te werk?
‘Ik heb me compleet ondergedompeld in Lelystad. Ik kende de stad eigenlijk niet, dus ik begon met het lezen van het boek van Joris van Casteren over Lelystad. Het boek gaf geen al te rooskleurig beeld van de stad, maar ik vond het belangrijk om een idee te krijgen van hoe hij zijn jeugd daar had beleefd. Daarna sprak ik met lokale mensen, zoals journalist Kees Bakker, een journalist die veel over Lelystad weet. Ik las ook raadsstukken en artikelen. In de eerste paar weken ben ik eigenlijk nauwelijks in Lelystad Oost geweest. Ik wilde eerst de stad en haar geschiedenis begrijpen. Ik bezocht zelfs het archief om meer te weten te komen over de geschiedenis van Lelystad en keek naar een aflevering van Andere Tijden over de stad. Vervolgens huurde ik een OV-fiets op het station en fietste door verschillende wijken, van de Zuiderzeewijk naar de Atolwijk, de Boswijk en de Waterwijk. Ik wilde met eigen ogen rondkijken zonder meteen met mensen te praten. Wat me meteen opviel, waren verkrotte woningen in de Atolwijk. Ik vond het schrijnend om te zien hoe de huizen eruitzagen en hoe slecht ze werden onderhouden. Ik schrok van de manier waarop mensen daar woonden. Later begreep ik dat de huizen daar waren opgedeeld in appartementen, waarin meerdere gezinnen woonden. Het werd me duidelijk dat er veel problemen waren in die wijk.’

Alleen maar problemen?
‘Nee. Wat je ziet in Lelystad Oost, is dat er veel mensen wonen met uiteenlopende problemen. Variërend van geldproblemen tot bijvoorbeeld arbeidsmigranten die allemaal in dezelfde straat wonen. Dit zorgt ervoor dat de balans in die wijken verstoord is en mensen elkaar soms moeilijker kunnen helpen. Naast de problemen is er een groot gevoel van saamhorigheid in de wijken waar hechte gemeenschappen veel met elkaar optrekken. Ik wil benadrukken dat, hoewel mijn interviews en artikelen de nadruk leggen op de problemen rond jeugdcriminaliteit, dit niet betekent dat Lelystad alleen maar ellende kent! Het is begrijpelijk dat de focus ligt op de uitdagingen, gezien het onderwerp van de serie en de interviews met de mensen die met de problemen te maken hebben. Ik heb geprobeerd om een genuanceerd beeld te schetsen en ook te laten zien welke positieve dingen er gebeuren en welke perspectieven er zijn voor jongeren. Ik heb mensen gesproken die zich sterk verbonden voelen met de wijk waarin ze wonen. Bijvoorbeeld omdat wijkgenoten met dezelfde achtergrond elkaar opzoeken en samen tijd doorbrengen. Deze multiculturele wijken tonen veel solidariteit binnen hun eigen gemeenschappen. Mensen steunen elkaar en voelen zich verantwoordelijk voor elkaar. Dat is een mooi aspect van het leven in Lelystad Oost.’

 
Je had veel contact met politie, de gemeente en jongerenwerkers. Hoe ging de samenwerking met hen?
‘Ik kreeg al snel goede contacten binnen Welzijn Lelystad en Youth for Christ en de gemeente Lelystad, waarbij ik zelfs rechtstreeks ambtenaren kon benaderen zonder tussenkomst van een voorlichter. Een unieke situatie in de journalistiek, waar normaal gesproken communicatie stroever verloopt. Wat dit project voor mij bijzonder maakte, was de mate van openheid. Ik kon letterlijk bij sommige mensen de deur platlopen. Gedurende deze tijd kreeg ik een inzicht in de interne werking van de betrokken organisaties en de uitdagingen waarmee ze te maken hadden. Ik waardeer hun bereidheid om zich kwetsbaar op te stellen. Zonder deze betrokkenheid had ik nooit zulke diepgaande en informatieve verhalen kunnen schrijven.’

Je hebt veel bijzondere gesprekken gevoerd en mensen ontmoet. Welke ontmoeting vergeet je nooit meer?
‘Daar hoef ik niet lang over na te denken! Dieuwertje, uit aflevering 3 van de serie. Dieuwertje heeft diepe indruk op me gemaakt. Zij is een kwetsbare vrouw met een verslavingsverleden die voordat ze naar Lelystad Haven verhuisde in de Zuiderzeewijk woonde.

Toen ik haar ontmoette trof ik een schrijnende situatie aan. Ze woonde in een zolderkamer zonder vloerbedekking en haar huis was in een erbarmelijke staat. Dieuwertje vertelde me hoe ze op een geraffineerde manier betrokken raakte bij de activiteiten van jonge drugscriminelen, die haar woning gebruikten voor drugshandel in cocaïne en heroïne. Het begon met een onschuldige vraag om een vuurtje en eindigde met een hele groep jongeren die haar woning als uitvalsbasis gebruikten voor hun criminele activiteiten. Ze durfde politie niet meer bellen en raakte steeds dieper verstrikt in het criminele web. Haar verhaal legt bloot hoe kwetsbare mensen slachtoffer kunnen worden van georganiseerde criminaliteit.’

‘Wat me ook bijzonder raakte, was de moed van Dieuwertje om haar verhaal te delen. Ze sprak openlijk over hoe ze nog steeds door de jongeren wordt benaderd. Toen ik haar vroeg waarom ze niet uit de stad vertrok, gezien de giftige omgeving waarin ze zich bevond, antwoordde ze dat Lelystad haar thuis was. Hier had ze bekenden, een netwerk en familie. Ze blijft. Zelfs als dat betekent dat ze het hoofd moet bieden aan ernstige bedreigingen en intimidatie. Dit verhaal zal ik nooit vergeten en het toont de complexiteit en de diepgang van de problemen waarmee sommige mensen in Lelystad te maken hebben.’

 
Lelystad laat je niet los hè?
‘Nee, Lelystad laat mij niet meer los. Als journalist voel ik me betrokken bij de gemeenschap en het project. Ik blijf alles over Lelystad volgen via regionale media. Het is belangrijk voor mij om te zien wat er na de serie gebeurt. Het programma Preventie met Gezag is en meerjarig programma en Ik wil het komende jaar af en toe over Lelystad blijven publiceren Er zijn nu al positieve veranderingen zichtbaar. Bijvoorbeeld, tijdens mijn vakantie kreeg ik het bericht dat het aantal jongerenwerkers was verdubbeld. Lelystad wordt nu gezien als een positief voorbeeld van hoe jongerenwerk constructief kan worden opgezet. De serie heeft daar waarschijnlijk indirect aan bijgedragen. Dat motiveert me om het project te blijven volgen en te schrijven over Lelystad.’